KLASİK TÜRK MÜZİĞİ

Prof.Dr. Ayhan SONGAR
(*) Bu bildiri, Merhum Prof.Dr. Ayhan Songar tarafından, 14-18 Haziran 1988’de T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca Ankara’da düzenlenen 1. Müzik Kongresi’nin 15 Haziran 1988 tarihli 3. Oturum’unda sunulmuştur.
Efendim, benim takdim edeceğim bildiri, daha ziyâde meselenin bir psikolojik yönden değerlendirilmesi ve araştırmadır.
Mûsıkî, her devirde toplumda mevcut olan insânî bir hâdisedir. Nitekim, mûsıkînin sâdece insanlar tarafından keşfedilmesine değil, insanların mûsıkîyle münâsebetlerini keşfetmelerine de bunun bağlı olduğu yapılan araştırmalarla gösterilmiştir.
İnsanı diğer canlılardan ayıran beyin yapısı, ona konuşma, haberleşme ve soyut düşünce imkânını verdiği gibi, mûsıkî tarzında, sözle alâkalı olmayan ifâde yolunu da açmış bulunmaktadır. Bunun bir sonucu olarak artistik, yaratıcılık ve değerlendirme insanlar için mümkündür. Araştırmalar göstermiştir ki, gündelik hayâtın alelâde sesleriyle “mûsıkî” dediğimiz düzenli seslere insanoğlunun verdiği cevaplar çocukluktan, hayâtın ilk çağlarından îtibâren farklılıklar göstermektedir. Bir bebeğin ritmik bir sesle ve ninniyle uyuması gibi her ne kadar müzikle kültür birbirine çok bağlı şeylerse de, sesi ne kadar yabancı olursa olsun, bir insanın yabancı kültürlerin müziğini de tanıyıp, beğendiğini görüyoruz. Bu da, müziğin insanî bir hâdise olduğu ve kültürleri aştığını gösteren en büyük delillerden biridir. İnsan beyni, belli ton ve frekanstaki seslerin bir zaman bölümü içinde düzenli bir şekilde tekrarlanması hâlinde, bunları rasgele yükselip alçalan diğer seslerden, diğer bir deyimle, gürültüden daha kolaylıkla ayırt edebilmektedir.
Müziğin nasıl keşfedildiği, nasıl bulunduğu hakkında çeşitli teoriler var. Yazımda tek tek sıralıyorum; fakat burada huzûrunuzu işgâl etmek istemem. Yalnız psikiyatri ve psikoloji açısından en geçerli görüşün haberleşme, komünikasyon teorisi olduğunu belirtmek isterim.
Bu teori, insanların haberleşebilmek, birbirlerine duygu ve düşüncelerini aktarabilmek için bir takım melodik sesleri kullanma zarûretini bulmalarına dayanır. İnsanların tabiat üstü güçlerle haberleşebilmek için mûsıkîyi kullandıkları; yâni ilk defâ dînî mûsıkînin keşfedildiği de bu açıdan ileri sürülmüştür.
Uzun bir gelişme devresi içinde kültür dili, sesli ve sessiz harfleri daha spesifik ve belirli bir düzen içinde kullanılır hâle gelir. Bu düzenin daha belirgin durum alması ve konuşmanın melodik vasıf kazanması mûsıkîyi meydana getirir. Haberleşme hâdisesindeki bu farklılaşma “Netir” isimli bir araştırmacıya göre üç safhadan meydana gelmektedir. Özetle söylüyorum: Birisi farklılaşmamış haberleşme, gürültüyle haberleşme. İkincisi, mûsıkî ve konuşma arasındaki farklılaşmanın görülmesi. Üçüncüsü, çeşitli müzik türleri arasındaki farkların keşfedilmesi hâdisesi.
Orijini ne olursa olsun mûsıkî – demin de söylediğim gibi insana has, insânî bir davranıştır ve kültürel bir temele istinat eder. Kültürleşme, akültrasyon, çeşitli toplumlarda o toplumun devâmını sağlayan birtakım temel müesseseleri oluşturmuştur. Müzik, bunların arasında – yine üzerinde son derece ehemmiyetle durmak lâzım – kültürleri aşabilen nâdir örneklerden biridir. O bakımdan, ben bu arada bir cümleyle söyleyeyim.
Türk Mûsıkîsi – Batı Mûsıkîsi, çok sesli – tek sesli kavgasına her zaman karşı olmuşumdur. Müzik, kültürleri aşabilen insanlığın malıdır. Bu bakımdan, bir milletin, başka bir milletin müziğini öğrenmesi, taklit etmesi, icrâ etmesi ve ondan birtakım şeyler yaratmasına mâni hiçbir şey yoktur. Müzik türleri toplumdan topluma değiştiği hâlde, temel olarak müzik, insanlığın ortak malı olarak varlığını koruyabilmiştir.
Şurasını da ayrıca üzerinde önemle durmaya değer bir husus olarak belirtmek isterim: Konuşma ve müzik, beyinde özel merkezlerde temsil edilen birer biyolojik ve psikolojik melekedir. Dolayısiyle insan doğarken melekesiyle berâber gelir. Nitekim, benim çok değerli bir arkadaşım vardı, merhum büyük bir edebiyatçıydı. Bir gün bana kulağıma fısıldadı: “Ben, araba gürültüsüyle müziği birbirinden ayıramam.” Bir hastalık, doğuştan beynindeki bir noksanlıktır. Bâzı insanın daha müziğe yatkın olması, “kulağı var” dediğimiz insanlarda bu melekelerinin, beyninin o bölgesinin daha iyi gelişmesine bağlı bir yaratılışa sâhiptirler. Nitekim, klinikte gördüğümüz “Amüzi” dediğimiz hastalıkda, beyindeki müzikle ilgili merkezin tahribi sonunda müzik melekesinin  ortadan kalktığını görüyoruz. Bu sûretle de, ritmik ve melodik sesleri ayıramaz hâle geliyor hasta; nasıl afazide sesi duyup, konuşmayı, kelimeleri tefrik edemediği; agrafide sesi duyup, konuşmayı, kelimeleri tefrik edemediği; agrafide şekilleri görüp, yazıyı okuyamaması gibi.
Türk Mûsıkîsi – Batı Mûsıkîsi karşılaştırması veya bir mukâyese yapmak istemiyorum, yalnız şunu söylemek istiyorum. Mûsıkî, bir haberleşme vâsıtası, bir enformasyon aracıdır. Enformasyon, onu teşkil eden cümlelerden ve o cümlelerin tertip edildiği harflerden, işâretlerden meydana gelir. Bu harfler, işâretler daha genel bir deyimle alfabe, yazılı, sesli, ışıklı veya başka türden olabilir. Meselâ, bir zilin düğmesine basıp, çalmamız bir mesajdır. Kapının çalınmasını bekleyen kişi için, bu mesaj bir psikolojik enformasyon değeri kazanır. Meselâ, kapının çalınmasında, sevgilisinin içeri girmesini bekleyen âşıkla, kendisini alıp götürecek polisi bekleyen âşık için, aynı zil sesinin meydana getirdiği psikolojik reaksiyon birbirinden son derece farklı durumlardır.
Mesajın alfabesi, çok değişik işâretlerden kurulabilir; Çin yazısındaki ideogramlardan, bizim kullandığımız Latin Alfabesinin harflerine, dilsizin parmak işâretlerine veya mûsıkîdeki notaya gibi. O hâlde mesaj, ölçülebilir bir matematik büyüklüktür. Demek ki, mûsıkî mesajı da, ölçülebilir bir matematik büyüklüktür. Bir alfabe içinde meselâ, “A” kadar bir işâret bulunsa ve biz bunlardan “L” tânesini tekrarlamak sûretiyle bir mesaj teşkil etsek, o hâlde meydana getireceğimiz, bu işâretlerle meydana getireceğimiz mesajın sayısı “A” üzeri “L” yâni işâret sayısının, bunların tekrarlanması kadar katı nispetinde olur. Böylece elde iki işâretli bir alfabemiz olsa, bunlardan sâdece birisini kullansak, iki üzeri bir; yâni birbirinden iki ayrı mesaj getirebiliriz, bir ışığın yanıp sönmesi gibi. Buna mukâbil iki işâret kullansak, iki defâ kullanabilsek dört, üç defa kullanabilsek dokuz şeklinde geometrik dizi hâlinde artacaktır. İşâret sayısı veya işâretin mesajda kullanılması tekrârı adetiyle.
Yukarıdaki açıklamadan anlaşılacağı gibi, bir eformasyonun mesaj sayısını informatik değerini artırabilmek için iki yol vardır, ya işâretleri artırmak, ya o işâretlerin tekrârını artırmaktır.
İşte Türk Mûsıkîsi, birbirine eşit olmayan 24 aralık üzerine dizilmiş skalasıyla teksesli müziği bu şekilde meydana getirmiştir; yâni bir mûsıkî cümlesi içerisindeki birbirinden farklı işâretleri artırmıştır. Buna mukâbil Batı Mûsıkîsi, bir mûsıkî içerindeki işâretlerin tekrârını artırmıştır; yâni o işâretleri çeşitli enstrümanlarla tekrarlamak sûretiyle bir melodik zenginliği ve bir ifâde gücünü elde etmiştir. İkisinin arasındaki temel fark budur. Bu temel farkı, birinin güzelliği, öbürünün kötülüğü şeklinde getirip, bir kavgaya dönüştürmenin son derece zararlı ve kötü olduğu kanaatindeyim.
Meseleyi uzatmamak için kısaca bir misâlle hâdiseyi vermek istiyorum. Batı Mûsıkîsi, Çok Sesli Batı Mûsıkîsi bir heykele benzer, dar bir taban üzerine üst üste seslerin yüklenmesiyle meydana getirilmiş üç boyutlu bir heykele benzer. Buna karşılık Türk Mûsıkîsi, tek satıh üzerine, çeşitli renkli mozaiklerle yayılmış bir mozaiğe benzer. Mozaik de, resim de güzeldir, heykel de güzeldir. İkisi de kendi içinde güzeldir. Ama bu ikisini birbiriyle bu şekilde bir mukâyeseye sokmanın ben, - elmayla armudu toplamaya uğraşmak gibi – bir abesle iştigâl olduğu kanaatindeyim.
Daha ayrıntılı metni Dîvâna takdim edeceğim. Okuyup, ilginize mazhar olursa çok müteşekkir olacağım.
Şimdi müsaadenizle bildirimi sunacağım;
Mûsıkî, her devirde ve her toplumda mevcut olan insânî bir hâdisedir. Gaskon isimli müellif bunun, mûsıkînin sâdece insanlar tarafından keşfedilmesine bağlı değil, insanların mûsıkî ile münâsebetlerini keşfetmelerinin de bir netîcesi olduğunu ileri sürmüştür. İnsanı diğer canlılardan ayıran beyin yapısı, ona, konuşma, haberleşme ve mücerred düşünce imkânını verdiği gibi, mûsıkî tarzında, sözle alâkalı olmayan ifâde yolunu da açmış bulunmaktadır. Bunun bir sonucu olan “artistik yaratıcılık ve değerlendirme” de ancak insanlar için mümkündür. Araştırmalar göstermiştir ki, gündelik hayâtın alelâde sesleri ile mûsıkî dediğimiz, düzenli seslere insanoğlunun verdiği cevaplar, çocukluktan, hayâtın ilk çağlarından îtibâren farklılıklar göstermektedir. Her ne kadar, müzik ile kültür birbirine çok bağlı şeyler ise de, sesi ne kadar yabancı olursa olsun, bir insanın yabancı kültürlerin müziğini de tanıyıp beğendiğini görüyoruz. İnsan beyni, belli ton ve frekanstaki seslerin bir zaman bölümü içinde düzenli bir şekilde tekrarlanması hâlinde onları rastgele yükselip alçalan diğer seslerden daha kolaylıkla ayırdedebilmektedir.
Mûsıkî, bir çeşit “insan davranışı” olduğuna göre, insanın sesleri müzik şeklinde kullanmaya nasıl başladığı, yâni mûsıkîyi nasl keşfettiği suâline de cevap aramak gerekir. Darwinciler, tekâmül teorisinin metodolojisi ile meseleyi ele alıp, mûsıkîyi hayvanlardaki cinsî kaynaklı seslerle irtibatlandırmaktadırlar. Bu görüş, derhâl reddedilmesini sağlıyacak kuvvetli aleyhte delilleri de berâberinde  getirmektedir. Meselâ kuşlar çiftleşme zamânı dışında da ötmektedirler. Buna karşılık maymunlar, çiftleşme devresinde dahi mûsıkî ile alâkası olmayan sesler çıkarırlar. Bir başka görüş, dansın, ritmik hareketlerin mûsıkîden daha önce mevcut olduğunu ve ritim duygusunun seslere intikâli ile, mûsıkînin meydana geldiğini ileri sürer. Bu görüşe göre, insan, zamanla hareket ve sesler arasındaki bağlantıyı bulmuş ve mûsıkîyi keşfetmiştir.
İptidâî kavimlerde çeşitli gündelik faaliyetlere mûsıkînin eşlik etmesi ve bu faaliyetlerin müzikle taklidi, bâzı araştırıcılara “çalışma teorisi” fikrini ilham etmiştir. Taklit teorisi, insanın, kuşların ötüşünü taklit ile müziği bulduğunu kabûl eder. Bu da, iptidâî kavimlerde kuş seslerinin taklit edilmesine karşılık müziğin bulunmaması ile reddedilmektedir. İfâde teorisi, müziğin heyecanlı bir konuşma olduğu, heyecanların ifâdesi mâhiyetini taşıdığı noktasından hareket eder. Melodik konuşma teorisi, insanın konuşmasındaki ton farklarının, entonasyonun mubalağa edilmesiyle mûsıkînin meydana geldiğini söyler.
Psikiatri ve psikoloji açısından en geçerli görüş, “Haberleşme komünikasyon teorisi”dir. Bu teori, insanların haberleşebilmek, birbirlerine duygu ve düşüncelerini anlatabilmek için bir takım melodik sesleri kullanma zarûretini bulmalarına dayanır. İnsanların tabiat üstü güçlerle haberleşebilmek için, mûsıkîyi kullandıkları, yâni ilk defâ dînî mûsıkînin bulunduğu da bu teoriden kaynaklanan bir görüştür. Uzun bir gelişme devresi içinde kültür dili, sesli ve sessiz harfleri daha spesifik ve belirli bir düzen içinde kullanır hâle gelir. Bu düzenin daha da belirgin durum alması ve konuşmanın melodik vasıf kazanması mûsıkîyi meydana getirir. Haberleşme hâdisesindeki bu farklılaşma, Nettle isimli araştırıcıya göre, üst safhada meydana gelmektedir:
1-     Farklılaşmamış haberleşme,
2-     Mûsıkî ve konuşma arasındaki farklılaşmanın görülmesi,
3-     Çeşitli mûsıkî türleri arasındaki farklılaşmanın ortaya çıkması.
Menşei ne olursa olsun mûsıkî, insana has, insânî bir davranıştır ve kültürel bir temele istinâd eder. Kültürleşme, çeşitli toplumlarda o toplumun devâmını sağlıyan bir takım temel müesseseleri oluşturmuştur. Mûsıkî, bunların arasında kültürleri aşabilen nâdir örneklerden biridir. Müzik türleri toplumdan topluma değiştiği hâlde, temel olarak mûsıkî, insanlığın ortak malı olarak varlığını koruyabilmiştir. Şurası da ayrıca üzerinde önemle durulmaya değer bir husustur; konuşma ve mûsıkî, beyinde özel merkezlerde temsil edilen birer “biyolojik ve psikolojik meleke”dir. Bu merkezlerden birinin tahribi ile konuşmanın kaybolması (afazi) ve diğerlerinin tahribi ile de mûsıkî kâbiliyetinin kaybolması, sesleri ayırdedebilme yeteneğinin ortadan kalkması, yâni “amüzi” denen hastalık meydana gelir. Demek oluyor ki, mûsıkî, konuşma gibi, yaratılıştan mevcut olan, biyolojik bir vetîre’dir.
Mûsıkî, dil kadar, belki ondan da fazla olmak üzere millî kültürün temel müesseselerinden biridir. Nasıl muhtelif milletlerin, muhtelif kavimlerin farklı dilleri varsa, aynı şekilde farklı mûsıkî sistemleri de vardır. Bu bakımdan san’at ve zevk “evrensel” olabilir ama bir “evrensel mûsıkî”den bahsetmek mümkün değildir.
Türk mûsıkîsinin dünya müzik türleri arasında önemli bir yeri vardır. Türk’ün yazılı, mevsuk târihî 2500 yıl öncesine kadar uzanır. Bu engin târih içinde hiçbir zaman devletsiz kalmamış olan Türk insanı bütün gündelik faaliyetlerinde mûsıkî ile berâber olmuştur. Hun Türkleri’nde askerleri teşci etmek için bir takım vuruşlu enstürmanların mevcûdiyeti bilinmektedir. Böylece mûsıkîmizin târihî Milat’tan önceki çağlara kadar uzanır. Göktürkler’de düzenli askerî bandoya benzer mûsıkî takımları vardı. Osmanlı Devleti’nin kuruluşu, Osman Gâzi’ye Selçuklu Sultânı’nın gönderdiği davul, tuğ, ve âlem ile tebliğ edilmiştir. Fâtih Sultan Mehmed devrine kadar her gün belli saatte mehter takımı hükümdârın huzûrunda nevbet vurur ve hükümdâr bunu ayakta dinlerdi. Dînî mûsıkîmiz Orta Asya Türkleri’nin Baksı âyinlerinin izlerini taşır. Şaman denen hekim-râhiplerin mûsıkî ile bir çeşit trans hâli temin ederek hasta tedâvi ettikleri, böylece belki insanlık târihinde ilk defa mûsıkî ile tedâvi uygulamasının gerçekleştirildiği bilinmektedir. İşte “kopuz”un sapında perdelenerek Anadolu’ya intikâl eden ve ifâde tarzları bakımından “Klâsik Türk Mûsıkîsi” ve “Türk Halk Mûsıkîsi” şeklinde iki kol hâlinde gelişen mûsıkîmiz, Batı’nın, Avrupa’nın mûsıkîsinden gerek teknik ve gerekse öz bakımından önemli farklar gösterir. Mûsıkî, bir haberleşme vâsıtası, bir informasyon aracıdır. İnformasyon ise, onu teşkil eden cümlelerden ve o cümlelerin tertik edildiği harflerden, işâretlerden meydana gelir. Bu harfler, işâretler ve daha genel bir deyimle alfabe, sesli, yazılı, ışıklı veya başka bir türden olabilir. Meselâ, bir zilin düğmesine basıp çalmamız bir mesajdır. Kapının kapının çalınmasını bekleyen kişi için bu mesaj, psikolojik bir informasyon değeri taşır. Kapının çalınmasını bekliyen kişi için ise bu mesaj, psikolojik bir informasyon değeri taşır. Kapının çalınması hâlinde sevgilisinin içeri girmesini bekliyen âşık ile kendisini yakalıyacak polisleri bekliyen suçlu arasında, aynı mesajın psikolojik değerleri ne kadar farklıdır.
Mesajın alfabesi çok değişik işâretlerden kurulu olabilir: Çin yazısındaki şekilleri, bizim kullandığımız Latin alfabesinin harfleri, dilsizlerin parmak işâreti veya mûsıkî notaları gibi. İnformasyon ve onu meydana getiren ‘mesaj’, ‘ölçülebilir bir matematik büyüklük’tür.  Meselâ, bir alfabe içinde (a) kadar işâret bulunsa ve biz bunlardan (L) tânesini tekrarlamak sûretiyle mesaj teşkil etsek N=aL kadar birbirinden farklı mesaj teşkil edebiliriz. Elde iki işâretli bir alfabemiz olsa ve biz bunun sâdece bir tânesini mesajımızda kullansak, N=21, yâni sâdece iki mesaj teşkil edebiliriz. Hâlbuki mesajımızda iki işâretin ikisini de kullansak 22, yani dört, 3 işâret kullansak bu sefer de 23 yâni dört mesaj vermemiz mümkün olur.
Yukarıdaki açıklamamızdan anlaşılacağı gibi, bir informasyonun mesaj sayısını, informatif değerini arttırabilmek için iki yol, iki imkân vardır:
1-     Mesajı teşkil eden alfabenin işâretlerini arttırmak.
2-     Bir işâretin mesaj içindeki tekerrürünü çoğaltmak.
Şimdi bu sibernetik metodoloji ile Batı mûsıkîsi ve Türk mûsıkîsini, temel yapı bakımından karşılaştırırsak şöyle bir sonuç elde ediyoruz: Batı mûsıkîsi veya daha doğru bir deyimle Avrupa mûsıkîsi, eşit aralıklı, tamperamanlı denen sisteme göre kurulmuştur. Burada bir oktav, oniki eşit aralığa bölünür. Sekiz temel ses, oktavı teşkil ederken, diyez ve bemol tarzında ifâde ettiğimiz yarım sesler de ârızları meydana getirir. Temel sesler arasında 9 komalık aralık bulunduğu için yarım sesler veya ârızalar da 4 ½   komalık aralıklarla yerleşir. Ancak Mi-Fa ve Si-Do aralıklarında sâdece 4 ½ koma bulunduğundan burada yarım ses, yâni ârıza söz konusu değildir. Görülüyor ki, bir oktavlık bir dizi böylece birbirinden farklı 12 ses, yâni 12 işâret ihtivâ etmektedir. informasyon teorisi dili ile söylemek istersek, Batı mûsıkîsinin alfabesi 12 harflidir diyebiliriz.
Türk mûsıkîsinin işâret sistemi tamâmen farklı esaslara göre kurulmuştur. Ana oktav dizinin Batı mûsıkîsi gibi 54 koma’lık değil 53 koma’lık bir skala üzerine dağılmıştır. Bu 53 komalık mesâfe ise eşit olmayan 24 parçaya bölünmüş olup bu küçük aralıklar birer ârıza değil, birer müstakil perde hüviyetini kazanmıştır. Kaldı ki, aslında ses adedi 24’den çok daha da fazladır. En basit bir örnek olarak Rast makâmındaki Segâh sesi ile Uşşak makâmındaki Segâh sesinin farkına işâret etmek isterim.
Yukarıda sözünü ettiğimiz sibernetik formül içinde meseleyi ele alırsak, bir informasyonun değerinin onu teşkil eden işâretler bakımından geometrik dizi hâlinde arttığını görürüz. Bu sûretle, bir mûsıkî cümlesi içinde ya işâretlerin çeşidini arttırmak veya onların tekrârını çoğaltmak sûretiyle informasyon değerini de arttırılmasına imkân bulunmaktadır.
Türk mûsıkîsinde temel işâretlerin, yâni perdelerin ve seslerin esâsen fazla olması, tek seslilik içinde “çok renklilik” sağlanmasını mümkün kılmış ve böylece “tek sesli ama çok makamlı Türk mûsıkîsi” (modal müzik) ortaya çıkmıştır. Batı veya Avrupa mûsıkîsinde ise mesele, az sayıdaki işâretin bir mûsıkî cümlesi içinde çeşitli enstrümanlarla tekrârı yolu ile halledilmiş bulunmaktadır. Böylece “çok seslilik” Batı mûsıkîsi için bir zarûret, Türk mûsıkîsi için ise aralıkların eset olmaması da dikkate alınırsa bir kargaşalık ifâdesidir.
Her iki mûsıkî farklı kültürlerin mahsûlüdür. Birinden zevk alan insanın diğerini de beğenmemesi, hatta öğrenip icrâ etmemesi için sebep yoktur. Tebliğimizin başında da belirttiğimiz gibi müzik türleri toplumdan topluma değiştiği hâlde, temel olarak mûsıkî, insanlığın ortak malı olarak değer kazanmaktadır.
Aslında Türk ve Avrupa mûsıkîsini bu şekilde bir mukâyese içine sokmanın da yersiz olduğu kanaatindeyim. Bugün bütün müzikologların ittifak ettikleri bir husus vardır ki, dünyâda günümüzde sâdece iki büyük klâsik mûsıkî sistemi mevcuttur: Klâsik Batı Mûsıkîsi veya Avrupa Mûsıkîsi ve Klâsik Türk Mûsıkîsi. Diğer mûsıkî tipleri ancak folklor mûsıkîsi olmaktan ileri gidememektedirler. Çok sesli Batı mûsıkîsini bir heykele benzetirsek, tek sesli-çok makamlı Türk mûsıkîsini de rengârenk ve bir satıh üzerine yayılmış bir mozaiğe teşbih etmemiz mümkündür. Heykel de mozaik de kendi estetikleri içinde “güzel”dirler ama onları bu çeşit bir karşılaştırma içine sokmak ve birinin sistemi ile diğerini bir mukâyeseye sokmanın abesle iştigâl olduğu kanaatindeyim.
Saygılar sunarım efendim.
Yayına hazırlayan: Can Ceylân / 2002
www.turkmusikisi.net Makaleler/37