KLASİK TÜRK MÜZİĞİ

Gültekin AYDOĞDU

T.R.T ANKARA RADYOSU

Fasıl Şefi
Fasıl Türk musıkisinde bir bestekarın aynı makamda bestelediği 2 Beste ile 2 Semai'ye verilen ad'dır.Dede efendinin Sultân-ı Yegâh faslı demek,bestekârın o makamda bestelediği 2 Beste ile 2 Semai(Ağır ve Yürük Semai)ler demektir.

1. Beste ağır karakterli Darb-ı Fetih,Ağır Çenber,Darbeyn gibi usûl'lerle bestelenir.

2. Beste daba yürük canlı ve kısadır. Hafif ve Muhammes gibi usûller'le bestelenir.

Geniş manasıyla Fasıl,bir konser programıdır.

Bu konserde eserler,aynı makamdan olmak şartıyla usûl'lerine göre sıralanarak icra eilir.Rast Faslı,Mâhur Faslı gibi.

Eski icralarda bu fasıl'larda sıra şöyledir:

Herhangi bir sazla baş taksimi,Peşrev , 1.Beste veya Kar,2.Beste,Ağır Semai,çeşitli şarkılar, Yürük Semai,Saz Semai,istenirse bir de oyun havası.

Şarkıların aranağmelerle birbirine bağlanmasından başka aralarda Saz ile Taksim yapmak veya Söz ile Gazel okumak adettir .

Bu,günümüzde Fasıl içinde yanlış bir uygulama ile bazı Şefler tarafından solo eser okutulması şekline dönüşmüştür.Geleneksel Fasıl icrasında Gazel ve Taksim'in dışında tek bir san'atçı nın solo okuması yoktur.

Usûl'ler hareket sırasına göre sıralanıp, Yürük ve canlı usûl'ler Düyek, Yürük Aksak gibi,sona bırakılır.Sonlar da Türkü veya Köçekçeler de okunabilir.

Bu topluluklar da bulunan sazlar,tarih boyunca çeşitli değişikliklere uğramıştır .

Santur,Rebab,Lavta gibi sazlar unutulmuş,19.asır dan itibaren Sine keman'ın yerine Keman geçmiş Klarnet yayılmıştır. Viola. Violonsel gibi Batı sazları sık görülmeye başlamıştır.

Eskilerde 40 Hanende+40 Sazende den oluşan 80 kişilik Fasıl Heyetleri de konserler vermiştir.Faslı elindeki Def'le Ser-Hânen de idare ederdi.

1940 yılında Ankara Radyosu Türk Musıkisi Şefi olan Mes'ut Cemil Bey zamanından beri,Klasik Korolar ve diğerleri gibi Fasıl'da bir şef tarafından yönetilmektedir.

MEYDAN-KÜME FASLI

Kalabalık ses topluluğuna eskiden Küme Faslı denirdi.Musıkimizin tek seslilik yapısı içinde,geniş ve yüksek bir ses hacmi sağlamak ve bunu geniş dinleyici kitlesine duyurmak için kurulmuştu.

Saray'ların, büyük uzun divanhanelerin de daha sonra 19 .yüzyılın ikinci yarısında İstanbul'un Okmeydanı,Kağıthane gibi mesire yerlerinde çalan bu toplulukların en kalabalığı9 Kasım 1823 tarihinde Silahtar Ağa çiftliğinde havuz başında yapılanıdır.

İNCE SAZ TOPLULUKLARI

Küme faslı gibi kalabalık saz ve ses topluluğu değildir.

Eser sıralamasında büyük eserlere yer verilmez.Şarkı, Türkü ağırlıklıdır.

Saray,Köşk,Konak ya da evler de, Tekke meydanı gibi yerler de.oda müziği gibi az sayıda müzisyen tarafından icra edilirdi.

18.yüzyılın Avrupa'lı seyyahlarından,Osmanlı Edebiyat,Kültür ve

Müziğini iyi tanıyan TODERİNİ ,İNCE SAZ-KABA SAZ ayırımını yapar.

Mehterhane ve Savaş çalgılarının yer aldığı kümeyi KABA SAZ,oda müziği yapan diğer sazlardan oluşan kümeyi de İNCE SAZ olarak anlatır.

İkinci Meşrutiyeti izleyen yıllarda İstanbul'da ilk kez halka açık Türk Musıkisi konserleri verilmeye başlanır. Tanburi CEMİL BEY'in de katıldığı bu konserler TEPEBAŞI gazinosunda yapılır ve 15 kişilik topluluklardır .

3 .SELİM ( 1789-1807) yıllarında başlayan batılılaşma hareketleri sırasında Fasıl Müziği de etkilenerek ikiye ayrılır.

Batı çalgılarının da yer aldığı F ASL-I CEDlD ve geleneksel Fasıl Heyeti FASL-I ATİK.

GÜNÜMÜZDE FASIL

T.R.T.ANKARA ,İSTANBUL ve İzMİR Radyolarında devam eden geleneksel fasıl programlarının yapısı çoğunlukla 30-40 Ses ve 15-20 Saz San'atçısının birleşiminden oluşmakta ve Batı anlamında bir şefın yönetiminde yapılmaktadır.

1950'li yıllardan beri sadece Makam isimleriyle,KÜRDİLİHİCAZKAR FASLI, MAHUR FASLI,NİHAVEND FASLI gibi adlandırılmaktadır .

Hanendeler-SES SANATÇILARI ,Sazendeler-SAZ SANATÇILARI ,Ser Hanende FASIL ŞEFİ veya YÖNETEN olarak değişmiştir.

Program içerikleri,Peşrev,Ağır Aksak,Sengin Semai,Devr-i Hindi,Türk Aksağı,Aksak,Düyek.,Curcuna, Yürük Semai, Yürük Aksak ve Saz Semai'sinden oluşmakta,Ara Taksimi ve Gazel ile akış içinde renklendirilip icra edilmektedir.

Eski geleneksel Fasıl türlerinin bir karışımı ve şarkı formunun en güzel ve hareketli eserlerinden eserlerinden oluşan bu gün ki Fasıl Programlarının sadece T.R.T. KURUMU RADYO ve T.V' lerinden dinlenebildiği de tartışılmaz bir gerçektir.

Fasıl Programları için  detay örnekleri :

30 dakikalık bir fasıl programı için bu detay; süreleri usûllere uygun ilavelerle uzatılabilir.

Nihavend Faslı

Hicaz Faslı

Kürdîlihicazkâr Faslı

-Peşrev

-Peşrev

Peşrev

-Sevdiğim lûtf eyleyip gelmezmisin imdâdıma

Ömrüm artar sana baktıkça perestişle benim

Koparan sînemi ağyar elidir 

-Bin gül çıkarırdım sana kalbimdeki külden 

Yıllar ne çabuk geçti o günler arasından 

Bir kendi gibi zâlimi sevmiş yanıyormuş 

-Körfezdeki dalgın suya bir bak göreceksin

Solsan da sararsan yine gül -penbe dehensin 

Nice sevdi nice yandı nice bağlandı gönül 

-Yok başka yerin lütfu ne yazdan nede kıştan 

Dil yâresini andıracak yâre bulunmaz 

Hani ya sen benimdin 

-Taksim

Taksim

Taksim

-Yine bu yıl ada sensiz içime hiç sinmedi

Yeşil gözlerini ufkuma gerki 

Yüzüm şen hâtıram şen meclisim şen 

-Nerelerde kaldın ey serv-i nâzım

Sırma saçlı yârimin can bahşederken işvesi 

Şen gözlerine neş'e veren bir çiçek olsam 

-Gel güzelim Çamlıca'ya bu gece 

Sazlar çalınır Çamlıca'nın bahçelerinde 

Her gece semâda ararım seni 

-Sazsemâî  veya Longa

Sazsemâî

Sazsemâîsi

 

Bayati Araban Faslı

Muhayyer Faslı

Rast Faslı

-Peşrev

-Peşrev

Peşrev

Gönlümü hicrâna yaktı ah o mehveş 

Nev-bahârın en güzel leylinde sendin dinleyen 

Çeşm-i cellâdın ne kanlar döktü

Bir hüsn-i melek etti beni 

Gezdim yürüdüm dün gece hicrânımı yendim 

Bu zevk-u safâ sahn-ı çemenzâre

Âşıkım ben şüphesiz mâhım sana 

Titrer yüreğim her ne zaman yâdıma gelsen 

Esti nesimi nev bahar

Bekâsız hüsnün güvenme ânına 

Gözden cemâlin çün ırağ oldu 

Leb-i rengine bir gül konsun

Taksim

Taksim

Taksim

Beni bîgâne mi sandın a canım 

Batan gün kana benziyor

Yalnız benim ol el yüzüne bakma sakın sen

N'eyleyeyim nic'edeyim  olamam bir an

Sâkî içelim câmını dem-sâz ederek gel 

Yine bir gül-nihâl aldı bu gönlümü

Bağa girdim ay çıktı 

Çayır ince biçemedim

Bin cân ile sevdim seni

Sazsemâîsi

Sazsemâîsi

Sazsemâîsi

Kaynak: www.turkmusikisi.com